Omacnica Prosowianka - szkodnik w kukurydzy

Omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis) to szkodnik, który przez ostatnie dekady zyskał na znaczeniu w wielu europejskich krajach, w tym w Polsce. Charakteryzuje się dużą adaptacyjnością do różnorodnych warunków klimatycznych, co pozwoliło jej na szybkie rozprzestrzenienie się, szczególnie na terenach upraw kukurydzy.
W Polsce, Omacnica Prosowianka jest uznawana za jednego z najważniejszych szkodników kukurydzy. Jej obecność notowana jest w większości regionów kraju, gdzie roślina ta jest uprawiana. Szkodnik ten może powodować znaczne straty w plonach, szczególnie gdy nie zostaną podjęte odpowiednie środki ochronne. Rolnicy i producenci stają przed wyzwaniem znalezienia skutecznych metod zwalczania tego szkodnika, w tym również z użyciem nowoczesnych technik takich jak mulczowanie resztek pożniwnych, co jest kluczowe dla ograniczenia jego populacji na polach uprawnych.

Etapy ataku omacnicy prosowianki na kukurydzę

Od fazy 10–12 liści do fazy kwitnienia kukurydzy, omacnica prosowianka powoduje charakterystyczne uszkodzenia:

• symetryczne perforacje liści wzdłuż głównego nerwu, dając efekt liści „przestrzelonych śrutem”,
• pojawienie się trocin w pochwach liści tam, gdzie gąsienice wnikają w łodygę,
• widoczna obecność gąsienic.

Od fazy kwitnienia aż do dojrzałości rośliny, szkody wywołane przez tego szkodnika nasilają się:

• gąsienice można znaleźć w łodygach, przy nasadzie kolb, a także w samych kolbach,
• obecność drobnych trocin świadczy o aktywności gąsienic,
• uszkodzone są wiechy,
• dochodzi do złamań łodyg wzdłuż rzędów,
• gryzione są kolby u ich nasad, co prowadzi do ich opadania.

Ryzyko wystąpienia omacnicy prosowianki jest wysokie, szczególnie na obszarach, gdzie szkodnik był obecny w poprzednim roku uprawy.

Ewolucja szkodnika i jego wpływ na plony kukurydzy

Omacnica prosowianka znacząco wpływa na obniżenie jakości i ilości uzyskiwanych plonów. Bezpośrednie straty wywołane przez tego szkodnika mogą sięgać wielu kwintali z powodu zmniejszenia masy tysiąca ziaren oraz złamań łodyg i uszkodzeń nasad kolb. Wpływa to bezpośrednio na ilość oraz jakość uzyskanego ziarna.

Pośrednie straty wynikają z aktywności drugiego pokolenia omacnicy, które infestuje kolby. Uszkodzone przez gąsienice rośliny stają się bardziej podatne na infekcje grzybicze, zwłaszcza z rodzaju Fusarium. Grzyby te są odpowiedzialne za produkcję niebezpiecznej mikotoksyny – fumonizyny. Konsekwencje takiego zarażenia są szczególnie poważne, gdyż fumonizyna może wpływać na zdrowie zwierząt i ludzi, którzy spożywają zanieczyszczoną kukurydzę.

Biologia i cykle życiowe omacnicy prosowianki

Osobniki dorosłe: Motyl omacnicy prosowianki osiąga szerokość około 25 mm. Samce tego gatunku, charakteryzujące się odwłokiem wystającym poza obręb skrzydeł, mają ciemniejsze ubarwienie. Samice są natomiast bladożółte, co różni je wyraźnie od samców.

Gąsienica: W zależności od stadium rozwojowego, długość gąsienicy waha się od 2–3 mm do 20 mm. Jej barwa to jasnoszary kolor z charakterystyczną, ciemnoszarą linią podłużną na grzbiecie.

Cykle życiowe w różnych regionach: W chłodniejszych regionach omacnica prosowianka zazwyczaj rozwija jedno pokolenie, nawet w latach o bardzo wysokich temperaturach latem. W innych regionach bardziej ciepłych, owad może rozwijać dwa lub więcej pokoleń. Liczba pokoleń zależy od warunków pogodowych danego roku, wiosną i latem.

Zimowanie: Omacnica zimuje w stanie diapauzy jako gąsienica. Wiosną, zwykle od końca kwietnia, w zależności od temperatur, przepoczwarcza się. Pierwsze pokolenie motyli pojawia się stopniowo od połowy maja do połowy lipca, a ich jaja są składane na najbardziej rozwiniętych roślinach kukurydzy w danym regionie.

Rozwój kolejnych pokoleń: W przypadku występowania więcej niż jednego pokolenia, gąsienice z pierwszego pokolenia mogą przepoczwarczać się i dawać początek drugiej generacji motyli między połową lipca a połową sierpnia. Motyle drugiej generacji znoszą jaja pod liśćmi lub na kolbach, w zależności od fazy rozwoju roślin. Gąsienice te drążą korytarze w łodygach, co ułatwia rozprzestrzenianie się grzybów z rodzaju Fusarium, odpowiedzialnych za produkcję mikotoksyn.

Strategie zwalczania omacnicy prosowianki

Zwalczanie omacnicy prosowianki nie obejmuje leczenia w tradycyjnym rozumieniu tego słowa, gdyż gdy objawy stają się widoczne, szkodnik jest już zagnieżdżony w roślinie i spowodował szkody. Skuteczne metody ograniczenia populacji tego szkodnika polegają głównie na prewencyjnym działaniu.

Zwalczanie jaj: Jedną z metod jest zwalczanie jaj omacnicy za pomocą naturalnych wrogów, takich jak Trichogramma spp. (kruszynek). To drobne błonkówki, które składają swoje jaja w jajach omacnicy, uniemożliwiając rozwój gąsienic.

Zwalczanie młodych gąsienic: Inną strategią jest stosowanie preparatów owadobójczych skierowanych na młode gąsienice, zanim te schronią się w roślinie. Preparaty te powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta oraz przepisami o ochronie roślin, zawsze z uwzględnieniem warunków lokalnych i aktualnego poziomu zagrożenia.

Zastosowanie różnych strategii w zależności od regionu: W zależności od położenia geograficznego i liczby pokoleń omacnicy prosowianki, które mogą się pojawić, strategie zwalczania mogą się różnić. Na przykład, w regionach, gdzie występuje więcej niż jedno pokolenie, należy dostosować czas i metody aplikacji środków ochrony roślin, aby skutecznie zwalczać zarówno pierwsze, jak i potencjalne drugie pokolenie szkodnika.

Profilaktyka w ograniczaniu populacji omacnicy prosowianki

Zapobieganie jest kluczowym elementem w strategii zarządzania populacją omacnicy prosowianki, szczególnie po zbiorach kukurydzy. Oto kilka skutecznych działań profilaktycznych:

Rozdrabnianie resztek pożniwnych: Dokładne rozdrabnianie resztek pożniwnych kukurydzy jest jednym z najważniejszych sposobów na redukcję populacji gąsienic omacnicy. Może to zmniejszyć liczebność gąsienic o 70–80%, w zależności od jakości rozdrobnienia resztek i warunków pogodowych panujących zimą. Takie działanie utrudnia gąsienicom znalezienie schronienia i przetrwanie zimy. Użycie mulczera do rozdrabniania resztek pożniwnych jest jednym z najbardziej efektywnych sposobów na zwalczanie omacnicy prosowianki. Mulczery rozdrabniają pozostałości roślin na bardzo małe kawałki, co znacznie utrudnia gąsienicom znalezienie odpowiednich miejsc do zimowania i przepoczwarczenia. Dodatkowo, zwiększone narażenie na czynniki atmosferyczne przyspiesza rozkład organiczny materiału roślinnego, ograniczając tym samym dostępność schronienia dla szkodników. Skuteczne mulczowanie pozbawia omacnicę możliwości przetrwania zimy i zredukowania ich populacji w kolejnym sezonie. 

Korzystanie z warunków pogodowych: Gąsienice omacnicy są odporne na niskie temperatury, jednak opady deszczu i wyższe temperatury zimą mogą zwiększać ich podatność na naturalne metody kontroli, takie jak grzyby owadobójcze. Te naturalne wrogowie gąsienic mogą efektywnie przyczyniać się do redukcji populacji szkodnika.

Działania profilaktyczne na szeroką skalę: Walka z omacnicą prosowianką na poziomie wielu plantacji jest zazwyczaj skuteczniejsza niż podejmowanie działań wyłącznie na pojedynczych polach. Szeroko zakrojone, zintegrowane podejście pozwala na efektywniejszą kontrolę populacji szkodnika przez wykorzystanie różnorodnych metod zarządzania agrotechnicznego i biologicznego.

Podsumowanie

Omacnica prosowianka stanowi poważne zagrożenie dla upraw kukurydzy w Polsce, wpływając negatywnie na wielkość i jakość plonów. Adaptacyjność tego szkodnika do różnorodnych warunków klimatycznych pozwoliła mu na szerokie rozprzestrzenienie się i stawia rolników przed wyzwaniami związanymi z jego efektywnym zwalczaniem. W artykule omówiono charakterystykę omacnicy, jej wpływ na uprawy oraz różne metody zapobiegania i zwalczania szkodnika, z uwzględnieniem najbardziej skutecznej metody jaką jest mulczowanie resztek pożniwnych kukurydzy - efektywnej redukcji populacji omacnicy, zmniejszającej ryzyko infestacji i chroniącej przyszłe plony przed uszkodzeniami.

Zobacz również